બાંગ્લાદેશમાં શેખ હસીનાના તખ્તાપલટ થવાથી કેમ ખુશ છે અમેરિકા?

Bangladesh: બાંગ્લાદેશમાં શેખ હસીનાની સરકાર પડી ભાંગી છે. બહારથી એવું લાગે છે કે છેલ્લા એક મહિનાથી ચાલી રહેલા વિદ્યાર્થીઓના આંદોલનનું આ પરિણામ છે. પરંતુ નજીકથી તપાસ કરતાં અન્ય પાસાઓ પણ નજરે પડે છે. તે માનવું મુશ્કેલ છે કે દેશમાં નિઃશસ્ત્ર વિરોધીઓએ એક મહિના કરતાં ઓછા સમયમાં સમૃદ્ધ સરકારને ઉથલાવી દીધી. છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોની ઘટનાઓ પર નજર કરીએ તો જણાય છે કે અમેરિકા બાંગ્લાદેશ પર ચાંપતી નજર રાખી રહ્યું છે.

શેખ હસીનાએ દેશ છોડ્યા પછી યુએસ સ્ટેટ ડિપાર્ટમેન્ટના પ્રવક્તા મેથ્યુ મિલરે કહ્યું, “અમેરિકા બાંગ્લાદેશના લોકો સાથે ઉભું છે.” યુએસએ હસીનાના રાજીનામાનું સ્વાગત કર્યું છે અને તમામ પક્ષોને વચગાળાની સરકાર બનાવવા માટે આગળ આવવા વિનંતી કરી છે. યુએસ સ્ટેટ ડિપાર્ટમેન્ટનું આ નિવેદન ચોંકાવનારું છે કારણ કે આ રીતે વડાપ્રધાનની હકાલપટ્ટીને લોકતાંત્રિક મૂલ્યોની વિરુદ્ધ ગણવામાં આવે છે. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ થાય છે કે શું અમેરિકાને શેખ હસીનાથી બનતું ન હતું.

We have seen the announcement that Prime Minister Hasina resigned from her position and departed Bangladesh. We are monitoring the situation carefully and the United States urges all parties to refrain from further violence. We urge calm and restraint in the days ahead. pic.twitter.com/lDsFotAO34

— Matthew Miller (@StateDeptSpox) August 5, 2024

શેખ હસીનાએ આ વર્ષે મે મહિનામાં દાવો કર્યો હતો કે અમેરિકા મ્યાનમાર અને બાંગ્લાદેશની ધરતી પરથી એક નવું ખ્રિસ્તી રાષ્ટ્ર બનાવવા માંગે છે. તેમણે એમ પણ કહ્યું હતું કે અમેરિકા બાંગ્લાદેશમાં સૈન્ય મથક ઈચ્છે છે, જો તે આપવામાં નહીં આવે તો તેમની સરકારને તોડી નાખવાની અને દેશને તોડવાની ધમકી છે. શેખ હસીનાનું આ નિવેદન એ બતાવવા માટે પૂરતું છે કે આવું થાય કે ન થાય અમેરિકાને બાંગ્લાદેશમાં સત્તા પરિવર્તનમાં ઊંડો રસ હતો જ.

In #Dictator Hasina’s #Bangladesh, asking for democratic reforms is a crime. She destroyed millions of families to retain her power. On her order, police are raiding & arresting innocent people without any charge for trying to join @bdbnp78 rally. All these are well documented by… pic.twitter.com/Yq9wvYhBui

— Bangladesh Nationalist Party-BNP (@bdbnp78) October 27, 2023

બાંગ્લાદેશની ચૂંટણીમાં અમેરિકાનો રસ
શેખ હસીનાની પાર્ટી અવામ લીગ બાંગ્લાદેશમાં છેલ્લા 15 વર્ષથી સત્તામાં છે. દેશની મુખ્ય વિપક્ષી પાર્ટી બાંગ્લાદેશ નેશનલ પાર્ટી (BNP) એ વર્ષ 2024 ની શરૂઆતમાં યોજાયેલી ચૂંટણીમાં ભાગ લીધો ન હતો. વિરોધ પક્ષોએ આરોપ લગાવ્યો કે શેખ હસીના ચૂંટણીમાં ધાંધલધમાલ કરી રહી છે અને વિપક્ષી નેતાઓને જેલમાં ધકેલી રહી છે. જાન્યુઆરીમાં યોજાયેલી ચૂંટણીમાં અમેરિકાએ વારંવાર નિષ્પક્ષ ચૂંટણીની માંગ ઉઠાવી હતી અને કહ્યું હતું કે અમેરિકા બાંગ્લાદેશમાં ચૂંટણી પર નજર રાખી રહ્યું છે.

ચીને બાંગ્લાદેશની રાજનીતિમાં અમેરિકાના હસ્તક્ષેપની ખુલ્લેઆમ નિંદા કરી હતી. ભારતે હસીના પર દબાણ ન લાવવાનો અનુરોધ પણ કર્યો હતો. જ્યારે અમેરિકા ખુલ્લેઆમ કહેતું હતું કે બાંગ્લાદેશમાં મુક્ત ચૂંટણીઓ થઈ નથી. એટલે કે બાંગ્લાદેશમાં વિપક્ષો સામે જે ગુસ્સો ભડકી રહ્યો હતો તેને અમેરિકાએ ઠાલવવાનું કામ કર્યું. આ સાથે જ ભારતે અમેરિકાને પણ કહ્યું હતું કે શેખ હસીનાની હાર બાંગ્લાદેશને ચીન તરફ લઈ જઈ શકે છે. કારણ કે બાંગ્લાદેશ નેશનલ પાર્ટીનો ઝુકાવ પાકિસ્તાન અને ચીન તરફ વધુ રહ્યો છે. હસીનાના પતન બાદ ભારત હવે બાંગ્લાદેશ તરફ ચિંતાની નજરે જોઈ રહ્યું છે.

BNP અમેરિકાની યોજના પર કામ કરી રહી છે
ગત વર્ષના અંતમાં ઢાકાએ નિવેદન આપ્યું હતું કે બાંગ્લાદેશ નેશનલ પાર્ટી દેશની ચૂંટણી પ્રક્રિયાને બદનામ કરવાના તમામ શક્ય પ્રયાસો કરી રહી છે. સરકારે દાવો કર્યો હતો કે BNP અમેરિકાના નિર્દેશ પર કામ કરી રહી છે.

અમેરિકાની સેન્ટ્રલ ઈન્ટેલિજન્સ એજન્સી (CIA)ના ભૂતપૂર્વ અધિકારીએ ‘સ્પુટનિક ઈન્ડિયા’ને કહ્યું હતું કે તેના હિત માટે અન્ય દેશોમાં ‘રંગીન ક્રાંતિ’ ઉશ્કેરવી એ અમેરિકન વ્યૂહરચનાનો એક ભાગ છે. આમાં વર્તમાન સરકારને બદનામ કરવી ફરજિયાત છે. બાંગ્લાદેશની રાજનીતિમાં અમેરિકાના કથિત હસ્તક્ષેપ પર બોલતા લેરી જોન્સને આ ખુલાસો કર્યો હતો.

અમેરિકા અને પાકિસ્તાનનું કાવતરું – સાજીબ વાઝેદ
શેખ હસીનાના પુત્ર સાજીબ વાજેદે પણ અનેક મીડિયા ઈન્ટરવ્યુમાં દાવો કર્યો છે કે આ સમગ્ર આંદોલન પાછળ અમેરિકા અને પાકિસ્તાનનો હાથ હોઈ શકે છે. સાજીબ કહે છે કે હું ચોક્કસ કહી શકતો નથી, પરંતુ અમને શંકા છે કે આની પાછળ પાકિસ્તાન કે અમેરિકા છે. કારણ કે પાકિસ્તાન બાંગ્લાદેશમાં મજબૂત સરકાર નથી ઈચ્છતું કારણ કે તેઓ ભારતને પૂર્વમાં પરેશાન રાખવા માંગે છે. અમેરિકા પણ બાંગ્લાદેશમાં નબળી સરકાર ઈચ્છે છે, જેથી તેઓ દેશ પર નિયંત્રણ રાખી શકે.

બાંગ્લાદેશના બળવાથી અમેરિકાને શું ફાયદો?
આ પહેલીવાર નથી કે કોઈ દેશના તખ્તાપલટમાં અમેરિકાનું નામ સામે આવ્યું હોય. દેશના નેતાઓ અને શાસકોને સરમુખત્યારનું લેબલ લગાવીને વિરોધ પ્રદર્શનો ભડકાવવાનો અમેરિકાનો લાંબો ઇતિહાસ છે. હસીનાના કાર્યકાળમાં ભારત, ચીન અને રશિયા સાથે બાંગ્લાદેશના સંબંધો સુધર્યા છે. ભારત અને ચીન બાંગ્લાદેશના મોટા વેપાર ભાગીદારો છે, તેથી અમેરિકાને આ ક્ષેત્રમાં પોતાની પકડ જમાવવામાં ઘણી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડી રહ્યો હતો.

બાંગ્લાદેશે એવો પણ દાવો કર્યો હતો કે અમેરિકાને રશિયા સાથે તેની નિકટતા પસંદ નથી અને તે દેશ પર દબાણ બનાવી રહ્યું છે. હવે જો એવી સરકાર આવે કે જે ભારત, ચીન અને રશિયા કરતાં અમેરિકાને પ્રાધાન્ય આપે તો અમેરિકા દક્ષિણ એશિયામાં તેની પકડ મજબૂત કરી શકે છે જેમ કે તેણે મધ્ય પૂર્વમાં કર્યું હતું.