અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે સોમવારે 7 એપ્રિલ, 2025ના રોજ જાહેરાત કરી હતી કે, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ તેના પરમાણુ કાર્યક્રમ અંગે ઇરાન સાથે સીધી વાટાઘાટો કરશે.

ટ્રમ્પની ચેતવણીઃ
રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પે ઈરાનને ચેતવણી આપી કે, જો વાટાઘાટો નિષ્ફળ જશે તો ઇરાન મોટા સંકટમાં મૂકાશે. ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે સાથે જ એમ પણ કહ્યું કે, ‘ઈરાન પરમાણુ હથિયાર રાખી શકશે નહીં.’ જે મુખ્ય વિગતો બહાર આવી છે તે મુજબ ટ્રમ્પ , ઈરાન સાથે સીધી વાતચીત કરવા ધારે છે. 12મી એપ્રિલ 2025, શનિવારના દિવસે ઈરાન સાથે હાઈ લેવલ મિટીંગ થશે . જો કે, ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે સ્પષ્ટ ન કર્યું કે, યુએસનું પ્રતિનિધિત્વ કોણ કરશે અથવા બેઠક કઈ જગ્યાએ થશે.

ઈરાની પ્રતિભાવ:
ટ્રમ્પની જાહેરાતના થોડા સમય પછી એક વરિષ્ઠ ઈરાની અધિકારીએ સંકેત આપ્યો હતો કે, કોઈપણ વાટાઘાટો પરોક્ષ હશે, જેમાં ઓમાન મધ્યસ્થી તરીકે કામ કરશે. ઈરાની વિદેશ પ્રધાન અબ્બાસ અરાઘચીએ પાછળથી આ વાતની પુષ્ટિ કરતા કહ્યું કે, ‘પરોક્ષ ઉચ્ચ-સ્તરીય વાટાઘાટો’ શનિવારે ઓમાનમાં યોજાશે. તેમણે તેને ‘એક તક જેટલી જ કસોટી’ ગણાવી અને ભાર મૂક્યો કે, ‘બોલ અમેરિકાના કોર્ટમાં છે.’

નેતન્યાહૂ સાથેની મુલાકાતનો સંદર્ભ
આ જાહેરાત વડાપ્રધાન નેતન્યાહૂ સાથેની મુલાકાત દરમિયાન કરવામાં આવી હતી, જેઓ લાંબા સમયથી ઈરાનની પરમાણુ મહત્વાકાંક્ષાઓ અંગે ચિંતિત છે. જ્યારે નેતન્યાહૂ ઐતિહાસિક રીતે વધુ કટ્ટરપંથી અભિગમની તરફેણ કરે છે. તેમણે ટ્રમ્પના રાજદ્વારી પ્રયાસોને પોતાનો ટેકો આપતા કહ્યું કે, ઇઝરાયલ અને અમેરિકા ઈરાનને પરમાણુ શસ્ત્રો વિકસાવવાથી રોકવાનું લક્ષ્ય ધરાવે છે.

ઈરાને અગાઉ અમેરિકા સાથે સીધી વાટાઘાટોને નકારી કાઢી હતી, રાષ્ટ્રપતિ મસૂદ પેઝેશ્કિયાને કહ્યું હતું કે, પરોક્ષ વાટાઘાટોની શક્યતા ખુલ્લી છે. જ્યારે રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પે ‘સીધી વાટાઘાટો’નો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, ત્યારે ઈરાની અધિકારીઓએ સતત કહ્યું છે કે, વાટાઘાટો પરોક્ષ રીતે થશે અને ઓમાન દ્વારા મધ્યસ્થી કરવામાં આવશે.

ટૂંકમાં એ નક્કી છે કે, દુનિયાની નજર 12 એપ્રિલ, 2025ની તારીખ પર છે, જ્યારે અમેરિકા અને ઈરાન ઉચ્ચસ્તરીય બેઠક કરશે. વાટાઘાટોનું પરિણામ શું આવે છે તેના પર સમગ્ર વિશ્વની નજર રહેશે.

21મી સદીમાં તણાવ

• 2000ના દાયકામાં: ઈરાનના પરમાણુ કાર્યક્રમ અંગે અમેરિકાની ચિંતાઓને કારણે પ્રતિબંધો લાગ્યા.
• 2015 પરમાણુ કરાર (JCPOA): પ્રતિબંધોમાં રાહતના બદલામાં ઈરાન તેની પરમાણુ પ્રવૃત્તિઓ મર્યાદિત કરવા સંમત થયું. આ કરાર પર અમેરિકા, યુકે, ફ્રાન્સ, ચીન, રશિયા અને જર્મની સાથે હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા.
• 2018: રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પે JCPOAમાંથી અમેરિકાને પાછું ખેંચી લીધું, ફરીથી કડક પ્રતિબંધો લાદ્યા. ઈરાને ધીમે ધીમે કરારની મર્યાદાઓનું ઉલ્લંઘન કરીને પ્રતિક્રિયા આપી.
• 2020: અમેરિકાએ ઈરાકમાં ડ્રોન હુમલામાં ઈરાની જનરલ કાસેમ સુલેમાનીની હત્યા કરી, જેનાથી તણાવ વધ્યો. ઈરાને ઈરાકમાં અમેરિકાના ઠેકાણાઓ પર મિસાઈલ હુમલાઓ કરીને બદલો લીધો.

તાજેતરના વર્ષો (2021–2024):

• પરમાણુ કરારને પુનર્જીવિત કરવા માટેની વાટાઘાટો અટકી ગઈ.
• ઈરાને યુરેનિયમ સંવર્ધન વધાર્યું અને મધ્ય પૂર્વમાં પ્રોક્સી જૂથોને ટેકો આપ્યો (દા.ત., હિઝબુલ્લાહ, હુથી, ઇરાક અને સીરિયામાં લશ્કરી જૂથો).
• USએ આર્થિક અને લશ્કરી દબાણ ચાલુ રાખ્યું, ક્યારેક સીરિયા અને ઇરાકમાં ઈરાની-સંબંધિત જૂથો સાથે અથડામણ થઈ.

2024-2025

• પ્રાદેશિક તણાવ: ગાઝા યુદ્ધ અને ઇઝરાયલ, હમાસ, હિઝબુલ્લાહ અને ઈરાન-સમર્થિત જૂથોને સંડોવતા સંઘર્ષે યુ.એસ. અને ઈરાની હિતોને પરોક્ષ સંઘર્ષમાં લાવ્યા છે.
• લાલ સમુદ્રના હુમલા: ઈરાન-સમર્થિત હુથીઓએ યુ.એસ. સાથે જોડાયેલા શિપિંગ પર હુમલો કર્યો , જેના કારણે યુ.એસ. લશ્કરી પ્રતિક્રિયાઓ ઉભી થઈ.
• પરમાણુ ચિંતાઓ: ઈરાન શસ્ત્રો-ગ્રેડ સંવર્ધનની નજીક છે, જે આંતરરાષ્ટ્રીય ચિંતા વધારી છે.

શા માટે અમેરિકાને ઈરાન સાથે મોટી સમસ્યાઓ છે:

પરમાણુ કાર્યક્રમ

અમેરિકાને ડર છે કે ઈરાન ગુપ્ત રીતે પરમાણુ શસ્ત્રો વિકસાવી રહ્યું છે. ઈરાન આગ્રહ રાખે છે કે તેનો કાર્યક્રમ શાંતિપૂર્ણ છે, પરંતુ તેનું યુરેનિયમ સંવર્ધન નાગરિક જરૂરિયાતોથી ઘણું આગળ વધી ગયું છે. પરમાણુ સશસ્ત્ર ઈરાન મધ્ય પૂર્વમાં શસ્ત્રોની સ્પર્ધા શરૂ કરી શકે છે અને ઇઝરાયલ અને સાઉદી અરેબિયા જેવા યુએસ સાથીઓ માટે જોખમી બની શકે છે.

આતંકવાદી જૂથો અને લશ્કરોને સમર્થન

અમેરિકા ઈરાન પર નીચેના જૂથોને ભંડોળ અને સશસ્ત્ર આપવાનો આરોપ મૂકે છે:

• હિઝબુલ્લાહ (લેબનોન)
• હમાસ (ગાઝા)
• હુથી (યમન)
• ઇરાક અને સીરિયામાં શિયા લશ્કર

આ જૂથો ઘણીવાર આ ક્ષેત્રમાં યુએસ હિતો અથવા સાથીઓ પર હુમલો કરે છે.

3. ઇઝરાયલ વિરોધી વલણ

• ઈરાન ખુલ્લેઆમ ઇઝરાયલના વિનાશ માટે હાકલ કરે છે, જે એક મુખ્ય યુએસનો સાથી છે.
• તે એવા જૂથોને ટેકો આપે છે જે ઇઝરાયલ પર હુમલો કરે છે, પ્રદેશમાં તણાવ વધારે છે અને અમેરિકાને પ્રોક્સી સંઘર્ષમાં ખેંચી લે છે.

4. અમેરિકાના દળો અને સાથી દેશો પર હુમલો

• ઈરાન સાથે જોડાયેલા લશ્કરે ઇરાક અને સીરિયામાં અમેરિકાના ઠેકાણાઓ પર હુમલો કર્યો છે.
• 2020માં અમેરિકા દ્વારા કાસિમ સુલેમાની (ટોચના ઈરાની જનરલ) ની હત્યા આ ધમકીઓના જવાબમાં કરવામાં આવી હતી.